نوروز به روایت مستوفی؛ از سبزی پلو شب عید تا هفت سین - وبلاگ تفکر برتر

به گزارش وبلاگ تفکر برتر، عبدالله مستوفی (1329 - 1257 ه. ش) از رجال دوره قاجار در کتاب توضیح زندگانی من/ تاریخ اجتماعى و ادارى دوره­ قاجار تصویری روشن و گویا از برگزاری آیین نوروز در آن روزگار ارائه داده است. آنچه می خوانید بخش هایی از کتاب مستطاب اوست.

به گزارش دنیای اقتصاد، از ملل زنده و مرده عالم فقط نیاکان ما بوده اند که به این نکته طبیعی خلقت برخورده، نوروز را که واقعا روز نو و تازگی زندگی مخلوقات جاندار و بی جان زمین است، عید ملی خود قرار داده اند. بی جهت نیست که مرور ازمنه و دهور و تغییرات سیاسی و مذهبی و اجتماعی که در نزد سایر ملل عید های سابق را از بین برده و اعیاد جدیدی به جای آن برقرار نموده، در عید ملی ما نتوانسته است تغییری بدهد. تاریخ دنیا پیر از عهده مشخص تاریخی که این عید در نزد ایرانیان برقرار شده، عاجز است و ایرانیان امروز مثل ایرانی های چندهزار سال قبل و حتی آرین های قبل تر از آنها، روز اول فروردین را که نخستین روز اعتدال بهاری و یکسان شدن شب و روز و پیرایه بندی و خودآرایی نیم کره شمالی زمین است، عید می گیرند.

از اوایل اسفند، در بازارها، مخصوصا دکان های پارچه فروشی و کفش و کلاهدوزی ازدحام می شد. هرکس به قدر توانایی خود به فکر لباس عید برای افراد خانواده خود بود. خیاط ها منتهی تا نیمه اسفند کار تازه قبول می کردند. از بیستم اسفند به بعد پاره ای از دکان دار ها که سروکار مستقیم با عید داشتند، دکان های خود را تزئین می کردند. بقال ها طبق های معلق از سنجد ساخته و دسته های شمع پیهی که با جوهر سبز و قرمز روی آن ها را نقش و نگار انداخته بودند، به سر تا سر پیشانی دکان خود می آویختند. کپه های فرسوده سال قبل را نو و سرطاس های برنجی پشت آن ها را براق و از انواع حبوبات مملو می کردند و در فاصله هر کپه، کاغذ سبز و آبی و زرد و سفید لوله نموده می گذاشتند. روی خیک های روغن که نصف جلد آن را پاره و روغن آن را نمایان نموده بودند، نقش و نگار بی رنگ انداخته، در برخی گوشه های آن زرورق می چسباندند. از قالب های صابون زرورق زده، هرم کوچکی ساخته و روی آن دسته گل مصنوعی کاغذی نصب می نمودند.

آذین بندی آجیل فروشی ها و قنادی ها

آجیل فروشی ها با طبق های بزرگ و کوچک [مملو]از فندق و بادام و پسته و تخمه هندوانه و تخمه کدو، پیشانی دکان و با مخروطی هایی که از انواع آجیل به هم چسبیده ساخته بودند، جلو دکان را زینت می دادند. میوه فروشی ها گذشته از آرایش دکان با میوه های الوان، پیاز نرگس و سنبل در گلدان های شیشه ای سبز نموده، همچو انگاره می گرفتند که در حدود شب عید گل های اولیه آن ها به بار آید... سبزی فروشی ها حاجتی به تزئین خارجی نداشتند، همین قدر که سبزی های خود را مرتب می چیدند و از پیازچه و ترب سفید که ریشه آن ها را بیرون می گذاشتند، گل های سفیدی احداث می کردند، دکان آن ها مزین می شد.

مفصل تر از همه، آذین بندی دکان های قنادی بود، زیرا سروکار این دکان ها با عید نوروز بیشتر از سایرین است. در جلوی دکان، دو اصله تیر سر و ته یکی که روی آن را با کاغذ الوان نقش و نگار انداخته بودند، به دو جرز طرفین دکان تکیه داده سر آن ها را به هم نزدیک و جناقی در جبهه دکان احداث می کردند. بعد از کله قند که در ته آن نارنج و بعد از آن شیشه میمندی آب لیمو و آخر همه شیشه گلاب که به آن ها زرورق زده بودند، رشته هایی ترتیب می دادند و آن ها را، تنگ درز، به این جناقی می آویختند. سپر و شمشیری از نبات می ریختند و دو طرف جناقی به جبهه دکان نصب می کردند. در جلوی دکان از گچ مخروط های سرزده ای (بدون سر) می ساختند و دوره آن ها را اقسام شیرینی می چیدند و روی سرزده مخروط، جار های چند شاخه می گذاشتند. پرده های نقاشی جنگ رستم و اسفندیار و رستم و دیو سپید در بالای جبهه نصب بود. بالای این پرده های نقاشی به چوب بندی نزدیک سقف، چلچراغ هایی هم آویخته می شد و تزیینات را کامل می کرد.

از سبزی پلو شب عید تا سفره هفت سین

خوردن سبزی پلو در شب قبل از عید نوروز که عوام آن روز و شب را به سیاق روز قبل از عید قربان عرفه می نامند، مرسوم بود و استحباب وقتی کامل می شد که به این سبزی پلو، ماهی هم ضمیمه باشد.

ترک دید و بازدید ممنوع!

همه به تماشا همدیگر می رفتند، حیثیت اجتماعی اشخاص تکلیف را مشخص نموده بود محترمین تا سه روز در خانه می نشستند و بعد از سه روز به بازدید می رفتند. برعکس اشخاص نسبتا پایین تر که در سه روز اول تماشا می کردند، بعد از آن برای دریافت بازدید، در خانه می نشستند و در هر حال تا روز سیزده دید و بازدید عید به موقع بود. اگر کسی برحسب تصادف به خانه ای وارد می شد که صاحب خانه حضور نداشت، حکما قائم مقامی از طرف او نشسته و از واردین پذیرایی می کرد و وقتی صاحب خانه می آمد، گزارش می داد که بازدید آن ها فراموش نشود. همه باید وارد مجلس شوند و شیرینی و شربت بخورند.

مسافرت در گردش عید که دوره مشروطه وسیله فرار از تکلفات عید شده بود، در این وقت هیچ مرسوم نبود و مردم سعی می کردند که اگر سفری هم در پیش دارند، طوری ترتیب آن را بدهند که بعد از برگزار شدن ایام عید یا قبل از آن صورت گیرد. عذرخواهی از پذیرایی عید به بهانه خستگی از کار ها که بعد از مشروطه معمول شده است، هیچ رسم نبود. گذاشتن کارت و فرستادن نامه و کارت تبریک را مردم بلد نبودند. همگی شخصا از هم تماشا می کردند و این کار را یکی از وظایف اجتماعی خود می دانستند و ترک آن را به هیچ بهانه و عنوانی جایز نمی شمردند. سیزده روز عید کلیه کار ها و ادارات دولتی تعطیل بود.

منبع: توضیح زندگانی من، تالیف عبدالله مستوفی، چاپ ششم، تهران: زوار 1388، صص 364-353