ایران چگونه می تواند تامین کننده پایدار گاز در دنیا گردد؟ - وبلاگ تفکر برتر

به گزارش وبلاگ تفکر برتر، تهران (پانا) - نزدیکی منطقه خزر به بازارهای بزرگ مصرف گاز در آسیا و اروپا و ذخایر گاز کشورهای همسایه بزرگترین دریاچه دنیا می تواند معادلات گازی در دنیا را از خلیج فارس به سمت خزر تغییر دهد. در این میان ایران با تکیه بر ظرفیت فراوری و استفاده از زیرساخت های خود می تواند نقش فعالی در بازار گاز بازی کند.

به گزارش ایرنا، گاز عمری به مراتب کمتر از نفت در مناسبات انرژی دنیا دارد. در ابتدای کشف نفت، گاز به عنوان یک عامل مزاحم شناخته می شد که مانع از برداشت سریع و کم هزینه نفت بود.

در آن موقع راه حل مقابله با این ماده مزاحم سوزاندن در مشعل هایی بود که هنوز هم به عنوان قدیمی ترین سمبل منطقه ها نفتی شناخته می گردد.

اما با گذشت زمان، کم کم گاز جای خود را در سبد سوخت دنیا باز کرد تا آنجا که بر اساس آمارهای اداره اطلاعات انرژی آمریکا، تا سال 2050 میلادی اگرچه سهم نفت در سبد سوخت دنیا از 32 درصد فعلی به 27 درصد کاهش پیدا خواهد نمود اما سهم گاز طبیعی ثابت می ماند و تقاضا برای آن بیشتر خواهد شد. با این حال بیشترین رشد تقاضا مربوط به انرژی های تتازهپذیر است که از 15 درصد فعلی به 28 درصد افزایش پیدا می نماید.

اما سهم گاز در بخش صنعت دنیا به مراتب بیشتر خواهد بود. 50 درصد از مصرف انرژی دنیا مربوط به مصارف صنعتی است و از همین رو افزایش تقاضا برای گاز در این بخش نیز مهم خواهد بود.

آنالیز ها نشان می دهد سهم گاز در مصارف صنعتی آمریکا تا سال 2050 حدود 2 برابر سهم نفت خواهد بود و رشد انرژی های تتازهپذیر بیشتر به برطرف احتیاجهای بخش خانگی معطوف می گردد.

بنابراین اقتصادهای دنیا برای ایجاد عایدی و ثروت حداقل تا 30 سال آینده احتیاجمند گاز هستند و این احتیاج برعکس نفت روز به روز بیشتر خواهد شد.

4 مصرف نماینده عمده گاز دنیا

رشد تقاضا برای گاز البته منحصر به آمریکا نخواهد بود. نگاهی به فرایند تقاضای گاز بزرگترین مصرف نمایندگان دنیا نشان می دهد، این رشد کم و بیش در همه جای دنیا محسوس است.

در حال حاضر چهار مصرف نماینده عمده گاز در دنیا وجود دارد که شامل اروپا، چین، آمریکا و هند می گردد.

در سال 2020 میلادی اروپا 394 میلیارد متر مکعب گاز مصرف نموده است. اگرچه مصرف گاز اروپا طی 20 سال گذشته ثابت بوده اما این کار با کنترل مصرف رخ داده است.

در چین اما شرایط بسیار فرق دارد. چین که حالا دومین اقتصاد بزرگ دنیا به شمار می رود مصرف گاز خود را از 25 میلیارد متر مکعب در سال 2000 میلادی به بالای 330 میلیارد متر مکعب در سال 2020 رسانده است و مصرف گاز در این کشور بیش از 13 برابر شده است.

هند هم اگرچه نه به این مقدار اما با رشد تقاضا برای گاز طبیعی در 20 سال گذشته همراه بوده است. مصرف گاز هند از 20 میلیارد متر مکعب به 62 میلیارد متر مکعب افزایش داشته است.

بنابراین فرایند تقاضا برای گاز فرایندی صعودی پیش بینی می گردد و از همین رو از سال 2010میلادی چرخش از نفت به گاز در دنیا رخ داده است و حالا اقتصادهای بزرگ به جای آنکه در پی نفت باشند، گاز بیشتری را طلب می نمایند.

اهمیت گاز آنچنان است که در پاییز سال جاری، با وجود افزایش چند برابری قیمت گاز در بازار اروپا باز هم تقاضا برای گاز کاهش پیدا نکرد و روسیه به عنوان بزرگترین صادرنماینده گاز دنیا بدون احتساب خط لوله گاز نورد استریم، سالانه 150 میلیارد متر مکعب گاز به اروپا صادر می نماید.

بنابراین توسعه زیرساخت های فراوری و انتقال گاز از سوی فراورینمایندگان بزرگ گاز در دنیا در آینده نزدیک می تواند مناسبات و دیپلماسی انرژی در دنیا را بر هم زند.

سهم 50 درصدی کشورهای حاشیه خزر از ذخایر گاز دنیا

نگاهی به بزرگترین دارندگان گاز دنیا نشان می دهد که بیش از 50 درصد از ذخایر گازی دنیا در اختیار کشورهای حاشیه خزر است. این موضوع در نفت مربوط به خلیج فارس بود. بنابراین در هر دو مورد ایران ذینفع ماجرا است.

روسیه با 35 تریلیون متر مکعب گاز بیش از 18 درصد از ذخایر گازی دنیا را در اختیار دارد. ذخایری که حدود 65 درصد از آن در منطقه سیبری واقع شده است.

بعد از روسیه ایران با 33 تریلیون ذخایر گازی کشف شده و سهمی 17.2 درصدی در رتبه دوم جای گرفته است.

رتبه سوم مربوط به قطر با 24.9 تریلیون متر مکعب ذخایر گازی است که سهمی 12.9 درصدی از منابع گازی دنیا را در اختیار این کشور قرار داده است.

چهارمین کشور از نظر دارا بودن ذخایر گازی ترکمنستان با ذخیره گاز 19.5 تریلیون متر مکعب و سهمی 10.1 درصدی است.

بنابراین تنها سه کشور روسیه، ایران و ترکمنستان در مجموع 45.5 درصد از ذخایر گاز همه دنیا را به خود اختصاص داده اند. همین کافی است تا معین گردد، آینده بازار گاز در اختیار کشورهای حاشیه خزر خواهد بود.

ایران؛ سومین فراوری نماینده گاز دنیا

در فراوری اما اگرچه آمریکا جزو چهار کشور بزرگ دارنده ذخایر گاز دنیا نیست اما بیشترین فراوری گاز را دارد تا آنجا که این کشور در سال 734.5 میلیارد متر مکعب گاز فراوری می نماید که معادل 20 درصد گاز فراوریی دنیا است.

با این حال رتبه های بعدی فراوری گاز برای روسیه و ایران است.

فراوری سالانه گاز روسیه 635.6 میلیارد متر مکعب است که معادل 17.3 درصد از فراوری گاز دنیا است. ایران نیز با فراوری 223.9 میلیارد متر مکعب فراوری گاز و سهمی 6.1 درصدی در این زمینه، در رتبه سوم قرار گرفته است.

بعد از ایران، همسایه جنوبی و شریک کشورمان در پارس جنوبی در رتبه چهارم است. قطر سالانه 176.3 میلیارد متر مکعب گاز فراوری می نماید و سهمی 4.8 درصدی در این زمینه دارد.

نکته مهم این است که ایران اگرچه جزو چهار کشور بزرگ دارنده ذخایر گاز و فراوری نماینده این هیدروکربور است اما بالا بودن مصرف گاز و شدت انرژی در کشور باعث شده تا نتواند در بازارهای دنیای نقشی در خور ایفا نماید.

فراوری و مصرف گاز در آمریکا نیز تقریبا برابر است. این در شرایطی است که بیشترین مصرف گاز در آمریکا صرف بخش صنعت می گردد و رشد مالی را در پی دارد.

بعد از آمریکا با مصرف 739.5 میلیارد متر مکعب گاز در روز، روسیه قرار گرفته است. روسیه اگرچه 17.3 درصد از گاز دنیا را فراوری می نماید اما تنها 11.6 درصد از مصرف دنیا را دارا است. روسیه سالانه 424.8 میلیارد متر مکعب گاز در داخل کشور می سوزاند.

بعد از روسیه، چین با مصرف سالانه 240 میلیارد متر مکعب و سهمی 6.6 درصدی در رتبه سوم قرار گرفته است.

ایران در این زمینه چهارمین کشور دنیا است که در سال 214.4 میلیارد متر مکعب گاز می سوزاند و 5.8 درصد از مصرف گاز دنیا را به خود اختصاص داده است.

اگرچه ایران در ذخایر گاز بسیار به روسیه نزدیک است و حدود یک درصد کمتر از روسیه ذخایر گازی در اختیار دارد اما در زمینه صادرات شرایط فرق دارد. روسیه بیش از 210 میلیارد متر مکعب از گاز فراوریی خود را صادر می نماید. در واقع چیزی حدود 30 درصد از گاز فراوریی روسیه به اروپا، چین و سایر کشورهای آسیایی می رود.

در این میان البته سهم اروپا به مراتب بیشتر است و 90 درصد از گاز روسیه راهی قاره سبز می گردد. اما اگرچه روسیه در سال های اخیر کوشش نموده تا سهم خود را در بازارهای صادراتی حفظ کند اما در عمل شاهد فرایند کاهش قدرت گازی خود است. بر اساس آمارهای اداره اطلاعات انرژی آمریکا، اکنون با وجود کنترل مصرف داخلی اما به علت افزایش صادرات و عدم کشف میادین تازه گازی، تغییرات رشد فراوری به مصرف گاز در روسیه به حدود منفی 25 درصد رسیده که بدترین شرایط قدرت گازی این کشور به شمار می رود.

بنابراین در آینده ای نه چندان دور، اروپا و مصرف نمایندگان عمده گاز در آسیا (چین و هند) برای تامین گاز مورد احتیاج خود باید به سایر فراورینمایندگان گاز توجه نمایند که نزدیکترین منبع انرژی گاز به این دو بازار بزرگ منطقه خزر است.

علاوه بر روسیه به عنوان یکی از ذینفعان خزر، ترکمنستان، قزاقستان، جمهوری آذربایجان و البته ایران سایر همسایگان خزر هستند که می توانند هر کدام بخشی از گاز مورد احتیاج اروپا و آسیا را تامین نمایند.

نگاهی به شرایط فراوری و مصرف ترکمنستان نشان می دهد که فراوری و مصرف گاز در این کشور فرایندی افزایشی دارد با این حال بالا بودن شدت مصرف باعث شده تا قدرت گازی این کشور نیز منفی باشد.

ترکمنستان در حال حاضر 70 درصد از گاز صادراتی خود را به چین می فروشد و 30 درصد نیز به روسیه می رود.

البته با اجرای قرارداد تازه سوآپ گازی بین ترکمنستان و جمهوری آذربایجان از جهت خطوط لوله ایران، این کشور در پی صادرات گاز به اروپا نیز هست.

قزاقستان نیز بیشترین صادرات خود را به چین و روسیه انجام می دهد. این کشور فراوری گاز خود را در سال های اخیر افزایش داده و با کنترل الگوی مصرف توانسته صادرات خود را افزایش دهد. با این حال کاهش توان مخازن گازی قزاقستان کاهش قدرت گازی این کشور را در پی داشته، هر چند که همچنان این قدرت برای قزاقستان مثبت است.

شرایط برای جمهوری آذربایجان اما فرق دارد. این کشور علاوه بر کاهش مصرف گاز در داخل، فراوری را با تکیه بر میادین تازه از جمله شاه دنیز افزایش داده است و همین موضوع باعث شده تا تنها کشور حاشیه خزر باشد که قدرت گازی آن رو به افزایش است. این در حالی است که ذخائر گازی آذربایجان در دریای خزر در نزدیکترین فواصل مرزی ایران بوده و به نوعی حاکی از وجود پتانسیل بالای گاز برای ایران در دریای خزر نیز است.

ایران نیز به عنوان یکی از همسایگان خزر و با توجه به توان بالای فراوری و وجود زیرساخت های گسترده، می تواند در کنار ایجاد امکان بهره برداری از ذخائر گازی حوضه خزر با رعایت الگوی مصرف و کاهش مصرف داخلی، به عنوان یکی از تامین نمایندگان گاز در اروپا و آسیا مطرح گردد که همین موضوع می تواند جذابیت خاص برای سرمایه گذاران بزرگ بین المللی برای سرمایه گذاری در گاز ایران در پی داشته باشد.

مانع اصلی در این بین علاوه بر تحریم های گسترده علیه اقتصاد کشور البته مصرف بالای گاز است. مصرف گاز ایران معادل 70 درصد مصرف گاز چین است.

اگرچه در سال های اخیر با توسعه فازهای پارس جنوبی، فراوری کشور افزایش پیدا نموده اما شتاب رشد مصرف نیز همچنان بالا است تا آنجا که در شرایط فعلی مصرف گاز در کشور به 850 میلیون متر مکعب در روز افزایش داشته است.

کنترل شدت مصرف انرژی می تواند به ایران برای کسب بازارهای بزرگتر گازی در دنیا یاری کند.

نکته مهمتر آن است که غیر از حوضه خزر ایران، 24 میدان گازی دست نخورده دارد که سرمایه گذاری مورداحتیاج برای توسعه آنها 36.4 میلیارد دلار برآورد می گردد که در صورت توسعه، مقدار فراوری گاز کشور 570 میلیون متر مکعب در روز افزایش می یابد.

بنابراین ایران می تواند با کنترل مصرف، بازاریابی فعال در اروپا و آسیا و البته اکتشاف و توسعه میادین تازه گازی، به عنوان تامین نماینده پایدار گاز در دنیا طی دهه های آینده شناخته گردد.